30 Mart Dünya Bipolar Günü

Basın Açıklaması

30 Mart Dünya Bipolar Günü, tüm dünyada kendisinin de muhtemel bipolar bozukluğu olan ünlü ressam Vincent Van Gogh’un doğum gününde kutlanmaktadır. Bu özel günün kutlanması ile birlikte dünya çapında farkındalık yaratmak, toplumsal damgalamayı yok etmek gibi hedeflerin yanında, uluslararası işbirliği ile hastalık konusunda duyarlılığı ve eğitimi arttıracak faaliyetleri dünyadaki tüm halklara sunmak amaçlanmaktadır.

Bipolar bozukluk (eski ismiyle manik depresif hastalık) taşkınlık (mani) ya da çökkünlük (depresyon) dönemlerinin olduğu, duygusal iniş çıkışlarla giden, ara dönemlerde hastaların olağan ruh hallerine döndükleri fakat dalgalanmaların yaşam boyu görülebildiği bir ruhsal bozukluktur.

Bipolar bozukluğun dünya üzerindeki yaygınlığının %2 ila 5 arasında değiştiği tahmin edilmektedir ve Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, yeti yitimine neden olan altıncı hastalık olarak sıralanmaktadır. Günümüz şartlarında bipolar bozukluk başarılı bir şekilde tanınmakta ve etkili biçimde tedavi edilebilmektedir. Ancak hastalığın yineleyici doğası hasta, hasta yakını ve sağlık çalışanları arasında sürekli bir işbirliğini gerektirmektedir. Tıpkı diyabet hastalığı ya da kalp hastalıkları gibi bipolar bozukluğun da bir tıbbi rahatsızlık olduğu bilinse de, ülkemizde hastalığa yönelik damgalama maalesef hastaların sağlık hizmetlerine ulaşmasını engellemekte, erken tanı ve etkili tedavi almalarını aksatmaktadır.

Dünya genelinde bipolar bozukluğa bakışla ilgili farklılıklara değinmek amacıyla, Asya Bipolar Bozukluk Ağı, Uluslararası Bipolar Vakfı ve Uluslararası Bipolar Bozukluklar Topluluğu bir araya gelerek Dünya Bipolar Günü kavramı üzerinde çalışmaktadırlar.

Bipolar bozukluğu olan hastaların ve yakınlarının yaşamlarına katkı sağlama ve damgalamayı engellemek temel hedeftir.

Dünya Bipolar Gününün kutlanmasına ön ayak olan Uluslararası Bipolar Vakfının (International Bipolar Foundation) Kurucusu ve Başkanı Muffy Walker duygularını şöyle dile getirmiştir: “ Yaşamının büyük bölümünü bipolar bozuklukla geçiren oğlumun bir gün hastalığı nedeniyle yargılanmayacağı, kişilik özellikleri ve nitelikleriyle değerlendirileceğini hayal ediyorum. Dünya Bipolar Gününün bu hayalimi gerçekleştirmeme yardımı olacağına inanıyorum”.

BİPOLAR BOZUKLUK BELİRTİLERİ NELERDİR?

Bipolar bozuklukta, ruh halinde dönemsel değişiklikler yaşanır. ‘Manik’ terimi hastanın aşırı hareketli, enerjik, konuşkan, umursamaz, kendini güçlü hissettiği bir dönemi tanımlar. Bu dönemde günlerce süren uykusuzluk, aşırı hareketlilik, durdurulamayan konuşma, sinirlilik, agresif davranış, çok fazla ve gereksiz alışveriş yapma en sık görülen belirtilerdir. Manik dönemlerde bazı hastalar yaratıcılıklarının arttığını, işlerinin harika gittiğini belirterek tedaviyi reddedebilirler. Ancak hastalık ilerledikçe sonuçlar çok dramatik olabilir ve felaketle sonuçlanabilir. Kişi umursamaz davranışlarda bulunabilir, aşırı para harcayabilir. Dürtüsel şekilde alınan riskli kararlar, davranışlar (uygunsuz iş anlaşmaları, alım/satım vb.), kişiliğine uygun olmayan şekilde rastgele cinsel ilişkiye girmesi hasta ve ailesi için finansal ve sağlık riskleri oluşturabilir.

Hastalığın diğer döneminde de bir öncekine tamamen zıt olan ruh hali görülür. ‘Depresyon’ olarak tanımlanan bu dönemde üzüntü, ağlama, değersizlik/suçluluk hissi, enerji kaybı, haz kaybı, uyku problemleri ortaya çıkabilir. Depresif dönemler de aynı derecede tehlike taşıyabilir ve kişi intihar girişiminde bulunabilir.

Bu rahatsızlığa sahip olmak kimsenin suçu ya da hatası değildir.

BİPOLAR BOZUKLUĞA KİMLER YAKALANIR?

Bipolar bozukluk genellikle 15-24 yaş arasında görülür ve sıklıkla yaşam boyunca sürer. Her yaşta görülebilir (7’den 77’ye) ama en sık 20’li yaşların başında başlar. Her 100 kişiden 1-2’sinde görülür. Tüm dünyada benzer sıklıkta görülmektedir. Kadın-erkek arasında görülme sıklığı açısından fark yoktur. Çocuklarda ve 65 yaş üstünde nadiren yeni teşhis edilmiş mani görülür.

ÇOCUKLARDA BİPOLAR BOZUKLUK

Her ne kadar bipolar bozukluk gençlerde ve genç yetişkinlerde daha yaygın olsa da 6 yaşındaki çocuklarda ve daha büyüklerde de zaman zaman görülmektedir.  Semptomların çoğu dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile veya davranış bozukluklarıyla, hatta normal, çocukça davranışlarla benzer olduğundan, küçük çocuklarda bipolar teşhisi çok zordur.

Problemlerden biri, DEHB için kullanılan ilaçların maniyi DEHB olan çocuklarda tetiklemesidir. Küçük çocuklarda bipolar bozuklukta mani dönemi daha şiddetli olabilir; psikotik semptomlara, olmayan şeyleri görmeye ve duymaya daha yatkındırlar. Depresif dönemde ağrı, acı gibi fiziksel semptomlardan yakınmaları olasıdır. Bipolar bozukluğu olan çocuklar ve yetişkinler arasındaki en kayda değer farklardan biri, bipolar bozukluğun çocuklarda çok daha hızlı evre değiştirmesidir. Yetişkinlerde manik ve depresif dönemler haftalar, aylar hatta yıllar sürerken, çocuklarda bir gün içinde gerçekleşebilir.

BİPOLAR BOZUKLUK GENETİK MİDİR?

Hastalıkta genetik yatkınlık önemli bir risk olarak görülmektedir. Akrabalarının hiçbirinde bipolar bozukluk olmayanlarda hastalık görülme olasılığı %1-2 iken, birinci dereceden akrabasında (anne-baba veya kardeşlerinde) bipolar bozukluk olanlarda hastalığın görülme sıklığı %7-8’e yükselmektedir. Tek yumurta ikizlerinden birinde bipolar bozukluk varsa diğer ikizde hastalık görülme olasılığı %45-60’a kadar yükselmektedir.

BİPOLAR BOZUKLUĞUN BELİRTİLERİ NELERDİR?

Hastalığın iki birbirine zıt evresi vardır:

1)    Bipolar mani veya hipomani

• Yersiz/aşırı neşe hali, ya da öfke/sinirlilik/agresyon,
• Aşırı konuşma, konudan konuya atlama,
• Düşüncelerde hızlanma,   
• Abartılı özsaygı, 
• Alışılmışın dışında enerji, daha az uyku ihtiyacı,
• İmpulsivite, düşüncesizce doyuma ulaşma isteği, (alışveriş çılgınlığı, ani seyahatler, aşırı ve bazen rastgele seks, yüksek riskli iş yatırımları, hızlı araba kullanma)

2)    Bipolar depresyon 

• Depresif ruh hali ve düşük özsaygı,
• Her zamanki aktivitelere karşı ilgi veya haz eksikliği,
• Düşük enerji seviyesi,
• Üzüntü, yalnızlık, çaresizlik, suçluluk duygusu,
• Yavaş konuşma, yorgunluk ve zayıf koordinasyon,
• Uykusuzluk veya aşırı uyuma,
• İntihar düşüncesi, girişimi,
• Düşük konsantrasyon,

BİPOLAR BOZUKLUĞUN BİYOLOJİK YÖNÜ NEDİR?

Bipolar bozukluk, şeker ya da kalp hastalığı gibi tıbbi bir hastalıktır. Beyindeki kimyasal maddeler, bir beyin hücresinden diğerine iletiler taşır. Beyin hücreleri arasında iletilerin doğru bir şekilde taşınması kişinin düşünce, duygu durum, davranış, hafıza ve öğrenme kapasitesini etkiler. Hastalığın ortaya çıkış nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte, beyin kimyasındaki / sinyal iletimindeki düzensizliğin önemli bir etmen olduğu düşünülmektedir.

HASTALIĞIN PSİKOLOJİK YÖNÜ VE PSİKOTERAPİNİN TEDAVİDEKİ ROLÜ NEDİR?

Hastalığın oluşumunda ya da atakların tekrarlamasında kişinin bireysel psikolojik yapısındaki güçlükleri, aile içi iletişim sorunları/çatışmalar/kutuplaşmalar, ebeveyn tutumları gibi etmenlerin de ciddi risk oluşturduğu bilinmektedir. Bu nedenle Bipolar bozukluğun tedavisi sadece ilaç tedavisi ile sınırlı olmayıp aynı zamanda psikoterapötik yaklaşımı da içermektedir. Psikoterapi bireysel olarak hasta ile, hasta ailesi ile ve grup terapisi uygulamalarını kapsamaktadır.

Bipolar bozuklukla başa çıkabilmek, hastalıkla birlikte yaşamayı, yaşam kalitesini en üst düzeyde tutmayı başarmak tedavinin en önemli parçasıdır. Psikoterapötik yaklaşımla hasta ve ailesinin hastalık hakkında bilinçlenmesi, hatalı tutumların düzeltilmesi, hastanın düşünce ve davranışlarının düzenlenmesi sağlanır. Örneğin; manik ve depresif dönemleri tetikleyen stres etmenlerini fark etmeleri ve bunlarla başa çıkma konusundaki çalışmalar hedeflerden biridir. Kullanılan terapi tekniklerinden biri olan Bilişsel Davranışçı Psikoterapi yaklaşımı ile hastanın depresif ve yükselmiş duygu durumlar sırasında ortaya çıkan çarpık düşünce ve inançları tanımlaması ve bunların düzeltilmesi de bir diğer önemli çalışma alanıdır.

Bipolar bozukluğu en güzel anlatan kitaplardan biri Durulmayan Bir Kafa, manik-depresif hastalıklar üzerine uluslararası bir uzman ve bir Amerikan Üniversitesinde tıp profesörü unvanına sahip az sayıda kadından biri olan Kay Redfield Jamison’ın, iradesini, azmini ve etkileyici entelektüel yeteneklerini kullanarak manik-depresif hastalıkla on yedi yaşından beri nasıl savaştığını anlatıyor. Mutlaka okuyun..

Sara AKCA
Psikolojik Danışman
saraakca@hotmail.com

Kaynakça
http://www.bipolaryasam.org