Okul çağı çocuklarında kariyer gelişimi nasıl olmalı?

OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINDA KARİYER GELİŞİMİ NASIL OLMALI?

Ruhsal bozukluklarda tanılama ve etiyoloji belli aralıklarla güncellenen DSM Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı sayesinde sürekli revize edilmekte   ve ruhsal bozukluklara  ilişkin sınırlar daha güncel ve keskin hatlarla çizilmekte. Örneğin artık selfie çekilmek bir hastalık olarak kabul edilip, bilişsel davranışçı stratejiler önerilebiliyor veya ‘eşin ya da birlikte olduğun kişinin kaba güç kullanımı’, ‘eğitim ve işle ilgili sorunlar’, ‘barınma sorunları ve parasal sorunlar’  tanı kitabına eklenebiliyor.  Ruhsal bozukluklar belli alt başlıklar altında tanılanırken aslında hem çok yüzeysel hem de bir yandan çok genel sağlıklı insan tanımını en tanınan kuramcımız Sigmund Freud yapmış: ‘Yalnızca sevebilen ve çalışabilen insan sağlıklıdır.’

Ben bu tanımlamadan hareketle  ‘ çalışabilme’ başlığını ele almak istiyorum bu yazıda. Bilhassa öğrenciler  henüz ortaokula geçmeden  ‘Okul Çağı Çocuklarında Kariyer Gelişimi Nasıl Olmalı?’ sorusunu cevaplandırmaya çalışacağım. Çünkü çocuklar okul çağında mesleki gelişim başlığı altında bir takım kazanımlar elde edebilirse, bu kazanımlar çocukların bütün hayatları boyunca ‘yaşam kariyeri becerilerini geliştirmelerine’  yardım edebilir.

Okul çağındaki çocuğunuz hem fiziksel, hem de psikolojik büyümeyi içeren bir dönemde olduğundan dolayı bu dönem çocuğunuz için çevreyi keşfetme dönemidir. Gelecekle ilgilenmek, kişinin yaşamı üzerindeki kontrolünün artması, kişinin okulda/işte başarılı olacağına inanması ve bunun için gerekli olan çalışma alışkanlıklarıyla tutumlarının kazanılması bu dönemin gelişimsel görevleri arasında yer almaktadır. Çocuklar hayaller ve oyunlar aracılığıyla yetişkin rollerini denerler. Çocukların oynadıkları oyunlar, çocuğun belli yönlerdeki aktivitelerine yönelik ilk tercihlerini yansıtmaktadır. Böylelikle de çocukların iş dünyasına ilişkin bilgi dağarcıkları oluşmaya başlar.

İş, meslek, kariyer ve kariyer gelişimi nedir?

Eğitim, bireyin tüm olarak gelişmesi ve yaşamdaki bütün rollerini en iyi şekilde yerine getirmesi için gerekli olan nitelikleri kazandırmaya yönelik bir süreçtir. Çünkü çalışmanın kökeninde insanın çok farklı ihtiyaçlarının (psikolojik, sosyal, ekonomik) karşılanması söz konusudur.  Peki çocuğunuzun meslek seçiminde nasıl bir yol izleyerek, onun yetişkin olduğunda, verimli ve üretken olmasını sağlayabiliriz? Sorusunun cevabını öğrenmek işin bazı temel kavramlara ilişkin farkındalık sahibi olmanız bu sorunun cevabını kolaylaştıracaktır.

İş: Belirli bir meslek alanında sürdürülen benzer etkinlikler grubudur.

Meslek: Bir kimsenin  hayatını kazanmak için yaptığı, diğer insanlara yarralı bir hizmet ya da ürün sağlamaya yönelik olan, kuralları toplumca benimsenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı etkinlikler bütünüdür.

*O halde iş ve meslek birbirinden farklıdır. Örneğin ‘öğretmenlik’ bir meslekse; ‘ders planı hazırlamak, sınav ve değerlendirme yapmak bir iştir.

Kariyer: Kariyer ‘yaşamı yapılandıran olaylar dizgesidir. Meslek seçilir, kariyer oluşturulur.

Kariyer Gelişimi: Bireyin bir yaşam statüsü oluşturması, karar verme stili, yaşam rolleri ile bütünleşmesi, değerlerini ifade etmesi olarak yaşamı boyunca karakterini/kariyerini şekillendiren psikolojik, fiziksel ve davranışsal süreçlerdir.

Çocuğumun kariyer gelişimini desteklemek için ne yapabilirim?

• Çocuklarınıza eğitimin önemini vurgulayın. Bir meslek sahibi olabilmesi için geçeceği akademik basamaklardan bahsedin, bir alanda uzmanlaşabilmesi için bu sürecin yorucu olacağını fakat onun ekstra çabasıyla bu sürecin üstesinden gelebileceğini ona anlatın.
• Yaşantınız ve yaptıklarınızla birlikte çocuğunuz için özendirici faaliyetlerde bulunun. Birlikte kitap okuyun, belgesel izleyin, üst eğitim kademelerine ziyaretlerde bulunun. Çocuğunuzun önünde sizin gibi olumlu bir rol model olması onun kariyer gelişimini destekleyecektir.
• Çocuklarınıza başarılı olmuş ünlü kişilerin biyografilerini okuyun, konuşmalarını dinletin. Recep Apuhan’ın Örnek Hayatlar: Meşhur Olmuş Fakir Çocuklar kitabında olduğu gibi ünlü ve başarılı kişilerin hayat hikayelerini anlatarak çocuğunuzu çalışma ve başarıya özendirebilirsiniz. Çocuklara biyografilerini okutacağınız kişilere örnek olarak; Steve Jobs, Henry Ford , Bill Gates, Stephen King verilebilir. Fakat çocuğunuzla birlikte yapacağınız küçük bir araştırmayla birlikte bizim toplumumuzdan çıkmış; Nobel Bilim Ödülü’nü kazanan Aziz Sancar, kimyacı, biyofizikçi Oktay Sinanoğlu, Harvard Üniversite’sinin Genç Akademisi’ne seçilen ilk Türk fizikçi Canan Dağdeviren, güvercinler üzerine yaptığı deneylerle beynin çalışma prensiplerini açıklayan Onur Güntürkün gibi bilim adamlarının biyografilerine ulaşabilirsiniz.
• Mesleklere ilişkin cinsiyetler hakkında etiketleyici konuşmalar yapmaktan vazgeçin. Çocuklar, ebeveynlerinin, ağabeylerinin ya da ablalarının evde, toplum içinde ve iş yerinde farklı roller sergilediklerini fark ederler; aynı zamanda okula başlaya çocuklar sık sık iletişim kurdukları kişilerden dolayı (öğretmen, şoför) meslekler ve cinsiyetlere ilişkin belli kalıp yargılar geliştirebilir. Toplumda bir meslek grubunda, bir cinsiyetin daha fazla tercih edilmiş olmasından dolayı o meslek grubunda belli bir cinsiyete ilişkin yığılmalar olabilir. Fakat bu; o mesleği sadece belli bir cinsiyetin yapacağı anlamına gelmez. Sosyal medyada da sıkça rastladığımız üzere, toplumsal cinsiyet kalıplarının dışına çıkarak çok başarılı olmuş bireyler vardır. Çocuklarınızla meslekler hakkında konuşurken ‘Kadın makine mühendisi olmaz, erkek okul öncesi öğretmeni olmaz!’ diye konuşmayın. Unutmayın kadın doktor/mühendis/askeri personel; erkek doktor/mühendis/askeri personel yoktur. İşini iyi yapan ve işini kötü yapan meslek elemanları vardır.

İnsanın yaşam düzeyini bilinçli bir çabayla yükseltme konusundaki tartışma götürmez yeteneğinden daha cesaret verici bir gerçek bilmiyorum. H.D. Thureau

Gizem KIRMAZ
Psikolojik Danışman
gizemkirmaz1937@gmail.com

Yararlanılan Kaynaklar
Yeşilyaprak, B. (2012). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı, Ankara: Pegem Akademi, ikinci basım.
Niles, G.S. ve Harris- Bowlsbey, J. (1997). Career  development interventions in the 21. Century (3rd.ed.). New Jersey: Pearson Education, Inc.
DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru Kitabı, 2013, (çeviren: Ertuğrul Köroğlu), Ankara: HYB.