Bağlan ama bağımlı olma

BAĞLAN AMA BAĞIMLI OLMA

“BAĞIMLILIK”

Küçük büyük herkesin şikâyet ettiği bir kavram “bağımlılık”.  Genel anlamı ile; nesneye, kişiye ya da varlığa duyulan önlenemez istek olarak tanımlanabilir. Bağımlılık denince akla ilk gelen şeyler alkol, uyuşturucu madde, şans oyunları gelir ama masum gibi görünen internet, alışveriş, teknoloji, yemek, spor gibi eylem ve davranışlarda bağımlılığa sebep olabilir.

Bağımlılık, II. Dünya Savaşı’nda askerlere psikolojik takviye amaçlı, opioid içerikli maddelerin ilaçların içerisinde kullanılmasıyla vücutta ve beyinde oluşan etkileriyle gündeme gelmiştir. Bundan sonrada farklı şekillerde gündeme gelerek 1970’li yılların başında ciddi uğraş haline gelmiştir.

Bağımlılığın aşamalarını şöyle sıralayabiliriz:

1. a) İnkar Aşaması
2. b) Farkına Varma Aşaması
3. c) Karar Aşaması
4. d) Bırakma Aşaması

Madde bağımlısı kişinin, bağımlılık yapıcı maddeyi denemesi için pek çok sebep sayılabilir. Merak, asilik, farklı olma dürtüsü, gruba katılma arzusu vs. söylenebilir. Madde kullanımının beyinde etkisini uzmanlar şöyle açıklıyor: “ Dopamin isimli keyif veren hormonun artmasını sağlar.” Madde kullandığımızda veya lezzetli bir yiyecek tükettiğimizde (çikolata gibi) dopamin hormonu salgılanır. Bu hormon salgılandığında kendimizi iyi hissederiz. Bağımlılık bu noktada, beynin bu hormonu tekrar tekrar salgılanmasını istediği anda başlama eğilimi gösterir. Madde bağımlılığında ana etken de bu haz dürtülerinin, aynı maddeyi yeniden kullanarak benzer ve daha kuvvetli haz deneyiminin yaşanmak istenmesidir.

Yediğimiz yemeklerde kullanılan katkı maddeleri, beyindeki haz noktalarını, doyma eşiklerini etkileyerek midenin doyum eşiğini değiştirmektedir. Diğer bir noktada beğenilme kaygısının beden algımız üzerindeki durumunu şekillendirmektedir. Toplumda sıfır beden olarak adlandırılan yeme bozukluğu türü (anoreksiya nevroza) de bir çeşit bağımlılıktır. Sağlıklı yaşamın düzenli hale getirilmesi için spor yapan insanlarda bir süre sonra çizgiyi aştıklarında, beden algılarının kusursuz görünmesinde çaba gösterdiklerinde, normal istekler bir süre sonra spor bağımlılığına dönüşebilmektedir. Spor vücudu yoğun stres altında bırakır ve eğer çok fazla çalışırsanız ya da önerilen güvenlik önlemlerine uymazsanız kas, kemik ya da eklemlerinizde kalıcı hasara sebebiyet verebilir. Kumarbazların poker ya da at yarışına, yeme bağımlılarının bazı yiyeceklere bağımlı hale gelmesi gibi bazı insanlar da saplantılı bir şekilde spor yapmaya bağımlı hale gelebilirler.

Bazı alışkanlıklar insanda zamanla bağımlılık haline gelebiliyor. Porno bağımlılığı son dönemlerde danışanların cinsel terapistlere en çok başvurduğu konuların başında geliyor. Akıllı cep telefonları, internet ve sosyal medya araçlarının yaygınlaşmasıyla birlikte internet başında geçirilen vakit her geçen gün artıyor. Bu durum insanların cinselliği internette daha çok aramasına yol açıyor. Evli çiftlerin tatminsiz ilişkileri, partnerlerin birbirlerine açık olamamaları, cinsel tabu ve toplumsal algılar, gerçekle alakası olmayan bedensel algılar insanlarda porno bağımlılığı oluşturmaktadır.

Kalite algısı, marka takıntısı, gençler arasında birbirine gösteriş yapma tutkusu kendini alışveriş bağımlılığı olarak göstermektedir. Bu bağımlılıkta; kişinin alışveriş yaparak rahatlaması, mutlu, güçlü ve kendini diğer insanlardan daha üstün hissetmesi gibi belirtiler gösterir. Genelde kişinin kendini depresyonda, yalnız ve problemleriyle başa çıkamaz hissettiğinde gittikçe artarak kontrolsüz alışveriş yapmasıyla ortaya çıkar.

Son olarak internet, oyun ve cep telefonu bağımlılığından bahsedecek olursak, teknolojinin insan hayatına kattığı pek çok fayda vardır.  Fakat teknolojiyi kullanırken kontrolün kaybolması, gereğinden fazla zamanı teknolojik aletlerle geçirmek çok ciddi zararlara sebep olmaktadır. Teknoloji kullanımına ayrılan zamanın artması; çocuk ve ergenlerde düşünce gücünün azalmasına, kaygılı, obsesif, düşmanca düşüncelerin artmasına, sabırsız ve agresif tepkilere, asosyal yapıya sebep olmaktadır. İletişim yapılarında değişmelere, birebir ilişkilerde zorlanmalara, motivasyon eksikliğinin yaşanması yapılan araştırmalarla gözlenmiştir.

Bağımlılıkta kişi kullandığı madde veya davranışın farkındadır fakat bu maddeyi elinden aldığınızda ona daha sıkı sarılır. Maddeyi elinden almak yerine, maddenin kişi üzerinde yaptığı tahribatı kabul ettirmek daha etkili olacaktır. Kademeli bir şekilde, farkındalığı ortadan kaldırmadan yapılan işlemler bağımlılık riskini ortadan kaldırır. Aile bağlarının, arkadaşlık ilişkilerinin, yakın sevgi dolu iletişimler (gerçek sosyal ortamlar) bağımlılığı azaltır. Kendimizde ve çevremizde, ailemizde ve arkadaşlarımızda, yakınımızda ve çocuklarımızda bağımlılık oluşmaması için araştırmalı ve bilinçli, farkındalığı yüksek bireyler olmak zorundayız.

Ve son olarak kendimiz ve sevdiklerimiz için, daha iyi bir yaşam için BAĞLAN AMA BAĞIMLI OLMA diyoruz.

Şuayip KÜTÜK
Psikolojik Danışman
urungu7447@hotmail.com