Ana hatlarıyla afazi

ANA HATLARIYLA AFAZİ

AFAZİ NEDİR?

Beyinden kaynaklı bir bozukluk sonucu kelimelerin seslendirilememesi ya da anlamlandırılmaması olarak kendini gösteren bir hastalıktır. Beynin sol yarım küresindeki lisan merkezlerinde meydana gelen bir hasar sonucu ortaya çıkan dil bozukluğu olan afazi konuşma, dinleme, okuma ve yazma suretiyle iletişim kurabilen kişinin bu yeteneklerinde değişik oranlarda kısıtlamaya neden olur.

AFAZİNİN SEBEPLERİ NELERDİR?

• En sık rastlanan sebebi inmedir.
• Merkezi sinir sisteminde kazanılmış hasar
• Kalp krizi
• Beyin travması
• Intracranial tümörler
• Bakteriyel enfeksiyonlar
• Viral enfeksiyonlar
• Beyin apseleri
• Serebral zehirlenmeler
• Silah yaralanmaları

KİMLER AFAZİ HASTASIDIR?

Orta yaşlı insanlarda daha çok görülür. Kadın ve erkeğin hastalığa yakalanma oranı neredeyse aynıdır. Her yıl 80.000 insanın afazi hastası olduğu tahmin edilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’ nde yaklaşık bir milyon afazi hastası vardır. Bu hastalığa yakalanan çocukların iyileşme oranları yetişkinlere göre daha çoktur çünkü beyinler küçük yaşta elastikiyetini kaybetmemiştir ve konuşma gibi özellikler için beynin diğer kısımlarına aktarılarak hasarlı kısım telafi edilebilir.

AFAZİ ÇEŞİTLERİ

Çok farklı şekillerde ve derecelerde afazi tipleri bulunmaktadır. En yaygın olanları:

• Broca Afazisi
• Wernicke Afazisi

BROCA AFAZİSİ

Ağır şekillerinde hasta hiç konuşamaz. Daha hafif şekillerinde birkaç kelime veya grameri eksik olan kısa cümle parçacıkları söyleyebilir. Buna telgraf şeklinde konuşma denir. Bir kısmında dua veya şarkı gibi konuşmanın otomatik yönüyle ilgili beceriler bir ölçüde korunmuş olabilir. Hasta, düşündüğünü söyleyemez çünkü uygun kelimeleri bulamaz ve bundan  ötürü sıkıntı içindedir. Konuşmaya çalışırken yaptığı yanlışların da farkındadır. Hasta söyleneni veya yazılanı anlar ama yazı yazmayı başaramaz. Tekrarlama becerileri zayıftır. Broca afazisine tutuk afazi adı da verilir. Dilbilgisi kavramı yok olmuştur.

Örnek: Köpekle yürüyüşe çıktım demek isterken köpek yürümek denir.

WERNİCKE AFAZİSİ

Bu tip afazinin temel özelliği, hastanın söyleneni anlamamasıdır. Bazı kısa emirleri anlayıp yerine getirebilse bile daha karmaşık, birkaç kademeli emirleri anlamaz. Hasta kendisinden yeni bir şey istendiği zaman yine ilk söylenen şeyi yapar. Bu ilk emre takılı kalma haline perseverasyon denir. Wernicke afazisi Broca afazisinin aksine akıcı bir afazidir. Hasta bol ve akıcı bir şekilde konuşur ama başkalarının söylediği şeyleri anlamadığı gibi kendi söylediğini de anlamaz. Konuşması anlamsızdır. Bir kelimenin yerine yanlış bir kelime kullanır veya o dilde bulunmayan anlamsız kelimeler icat eder. Bu konuşma şekli şizofrenlerin konuşmalarını hatırlattığından kişi akıl hastası sanılabilir. Hasta yazılı metinleri okuyup anlayamaz. Yazı yazabilir ama yazısı konuşması gibi anlamsızdır. Söyleneni tekrarlama ve objeleri adlandırma bozuktur. Hastalar konuşurken yaptıkları yanlışların farkına varmazlar.

Örnek: Köpekle yürüyüşe çıktım demek isterken ya işte biliyorsun bu körpek biraz geziniyordu etrafımda ama gülüyordu aynı zamanda da ben de onun benim tarafımdan ilgi almasının iyi olacağını düşündüm ve senden böyle bir istememesi için ben çıkardım der.

TEDAVİ

Hasta objeleri isimlendirme, çok basamaklı talimatları takip edebilme, soru cevaplandırabilme gibi konularda çalıştırılır. Hastanın spesifik ihtiyaçları doğrultusunda terapide nelerin seçileceği, hangi hedeflerin belirleneceği ve aktivitelerin zorluk derecesi ayarlanır. Perseverasyonlar afazik hastaların çoğunda sık olarak ortaya çıkan bir tablodur, bunun yok  edilmesine yönelik stratejiler mutlak suretle belirlenmeli ve uygulanmalıdır.

Sohbet yeteneklerinin çalışılıp geliştirilmesi amacıyla hasta bir grup terapi seansına dahil olabilir ve bu sırada kendisi gibi afazik olan diğer hastalarla sohbet yeteneklerini geliştirmek üzere bir arada çalışma fırsatı bulur. Dil ve konuşma patoloğu seansları yönetir.

Hastalar kişisel olarak ya da grup içinde, terapi odasının dışına çıkarılarak gerçek hayatta dil ve konuşma yeteneklerini kullanmalarını gerektirecek ortamlarda çalıştırılırlar. Hastadan bu geziyi planlaması, organize etmesi ve öğrenilen stratejileri uygulamak kaydıyla sürdürmesi beklenir. Örneğin hastadan telefon defterinden bir restoranın telefon numarasını bulup bunu kağıda yazması ile okuma-yazma yeteneklerinin fonksiyonelliğini prova etmesi istenir. Hastalar ayrıca toplu taşıma araçlarını doğru ve bağımsız olarak kullanabilme, para üstü alma ve doğru olarak sayma, yemek siparişi verme gibi aktiviteleri de başarabilmelidirler.

EĞER AİLEDE AFAZİ HASTASI VARSA:

• Mümkün olduğu kadar onu da karar verme aşamalarına katın.
• Ona konuşması için zaman tanıyın, onun yerine konuşmayın.
• Cümlelerinizi basitleştirin ve konuşma hızınızı yavaşlatın.
• Jest ve mimikleri daha çok kullanmaya dikkat edin.
• Dokunarak iletişim kurun..
• Konuşamamasının verdiği sıkıntıyı ve öfkeyi anladığını belirtin.
• Bir şey sorup anlatmasını talep etmektense yorumlar yapmayı tercih edin.
• Eğer bir yanlış anlaşılma söz konusu olursa daha basit olarak ve başka kelimeler kullanarak tekrar edin.

KAYNAKÇA

• Academic References Harold Goodglass, Edith Kaplan (1972), Assessment of Aphasia and Related Disorders, Lea and Febinger Kay, J., Lesser, R., & Coltheart, M. (1992). Psycholinguistic Assessments of Language Processing in Aphasia (PALPA). Hove: Erlbaum.
• Personal Experiences of Aphasia Hale, S (2003), The Man Who Lost His Language, Penguin
• aphasia.org
• Harley, T. (2001) The Psychology of Language, Hove: Psychology Press. Ch. 12 p.376 onwards
• Kolb, B. and Wishaw I.Q. (1980), Fundamentals of Cognitive Neuropsychology, New York: Freeman, 17
• Parkin, A.J. (1996) Explorations in Cognitive Neuropsychology, Oxford:Blackwell, Chs.1 and 7
• Lesser, R., and Milroy, L. (1993) Linguistics and Aphasia: Psycholinguistic and Pragmatic Aspects of Intervention, London: Longman, Chs. 1-5 depending on interest
• Zurif, E.B. and Swinney, D.A (1994) “The neuropsychology of language” in M.A. Gernsbacher (Ed.), Handbook of Psycholinguistics, London: Academic Press, 1055-1074