Disleksi- Öğrenme Güçlüğü – Kafamda Deli Sorular

Öğrenme güçlüğü dediğimizde aklımıza gelen deli sorular var. Neden kaynaklanıyor? Sonuçları neler? Ne yapmalıyız? Bu çocuklar dahi mi? Neden sürekli hayaller kuruyorlar?

Öğrenme Güçlüğü ile ilgili detaylı bilgi için “Öğrenme güçlüğü- başarısız olana kadar bekle” yazımı da okuyabilirsiniz. Bu yazıda öğrenme güçlüğü ile ilgili ilk akla gelen soruları cevaplamaya çalışacağız.

• Her öğrenme güçlüğü tanısı alan çocuk öğrenme güçlüğü müdür?

Hayır. Tanılama kriteri başarısızlığa dayalı olduğu için bu durum maalesef doğru değildir. Çocuklar başarısızlık nedenlerine bağlı olarak pek çok açıdan yaşadıkları başka problemler nedeniyle de öğrenme güçlüğü tanısı alıyor olabilir. Mesela okula erken başlama, anadili farklı olma vb.

• Öğrenme güçlüğü olan çocuklar dahi midir?

Hayır. Kamuoyunda Einstein hastalığı gibi anlatıldığı için bu yanlış algı mevcuttur. Bu çocuklar normal veya normalüstü zekâdadır. Ancak algılamaları biraz farklı olduğu için yaratıcılık ve hayal gücü konusunda çok zengin olanları vardır. Bu durumda yaratıcılık zekâ ile ilişkili bir alan olduğu için özel yetenekli veya dahi gibi algılanmış olabilir. Burada asıl önemli soru bu değildir. Zekâ zaten bir potansiyeldir ve kullanılmadıktan sonra hiçtir, yanlış kullanılırsa zaten suçtur. Öğrenme güçlüğü tanısı alan çocukların büyük çoğunluğu normal zekadadır.

• Bazı zihinsel engelli çocukların aslında öğrenme güçlüğü olması mümkün müdür?

Teorik olarak bir çocuğun öğrenme güçlüğü tanısı alması için normal veya normalüstü zekaya sahip olması gerekir. Ancak bazı durumlarda çocukta dikkat hafıza kısa süreli bellek gibi sorunlar ağır seyrettiğinde çocuğun girdiği zeka testinde zihinsel engelli öğrenci performansı sergilemesi gibi durumlarla da karşılaşılmaktadır. Özellikle garden variety olan çocuklar da bu çok sık rastlanır. Çocuğa uygun bilişsel müdahale yapıldığında bu alanlar gelişirken bir sonraki test değerlendirmesinde zihinsel engelin ortadan kalktığı ve çocuğun öğrenme güçlüğü tanısı aldığı veya tanının ortadan kalktığı durumlar görülebilmektedir.

• Kelime hatırlamada zorluk veya sözel akıcılık öğrenme güçlüğünün neresindedir?

Gecikmiş konuşma, dil ve konuşma problemleri, sözel akıcılık problemleri genel olarak öğrenme güçlüğüne eşlik eden dil gelişimsel problem alanlarıdır. Bazı uzmanlar öğrenme güçlüğünün özünde dil gelişimsel bir problem olduğunu da savunmaktadır. Öğrenme güçlüğünün nörolojik olduğunu, bu nörolojik problemin beynin dil gelişim bölgesinde olduğunu da söyleyen araştırmalar vardır. Bu kadar derinlere inmek gerekir mi sorusunu sorarak, dil gelişimi bir göstergedir ve öğrenme güçlüğü müdahale programlarında dil gelişimi mutlaka desteklenmelidir diyebiliriz.

Hızlı İsimlendirme – Disleksi teşhisi konan çocuklarda sıklıkla görülür. Sinirbilim perspektifinden bakıldığında, hızlı isimlendirme sorununun ayrı bir sorun olarak değil, disleksi ile ilişkili genel işleme sorunlarının bir tezahürü olduğu anlaşılmaktadır.

• 4 yaşında çocuğumda konuşma problemi var ilerde disleksi olur mu?

Olabilir. Erken zamanda tespit ve müdahale hem çocuğun başarısızlık deneyimini yaşamadan sorunu halletmeye başlama bakımından önemli hem de erken dönemde müdahaleye cevap süresi kısa olduğu için etkilidir. Sadece “r” leri söyleyemiyor olması normal olabilecekken, buna “k” “t” “s” “z” gibi harfler de eklendiğinde ya da söyledikleri kelimelerin sesleri yer değiştiriyorsa ( “tarpuz” “yarpak” “tulavet” ) kafamızda soru işareti oluşmasında fayda var.

Gecikmiş konuşma gibi sorunları olan çocukların sesleri ayrıştırmada da sorun yaşadıkları, fonolojik farkındalıkla ilgili problem yaşadıkları görülmektedir.

• Öğrenme güçlüğü ile Disleksi arasında fark var mıdır?

DSM-5’e göre Disleksi öğrenme güçlüğünün tiplerinden biridir.

• Öğrenme güçlüğü’nün çeşitleri var mıdır?

Çoktur. Disleksi (bu aynı zamanda en çok görünen ve yaygın kullanılan olduğu için öğrenme güçlüğü yerine de sık kullanılır) Disleksi, disgrafi, discalculi, dispraksi, garden variety, hiperleksi gibi pek çok grupta ele almak mümkündür.

• 3. Sınıfa giden çocuğun hala heceliyor ne yapmalıyım? Yavaş okuyor ve sınıfta okumaya utanıyor. Okumayı sevmiyor.

Sesli kitapları dinlemesi ve gözüyle takip etmesini sağlayabilirsiniz. Birlikte okumalar yapabilirsiniz. Okumanın hangi düzeyinde olduğu ve o düzeyden daha ileriye nasıl bir müdahale ile gideceğini anlamak ve program oluşturmak için uzman desteği alabilirsiniz.

• Bizim çocuk (Öğrencim)  hemen unutuyor. Neden?

Öğrenme güçlüğüne çok sık hafıza problemi de eşlik ediyor. Bu hafıza sorunu bilginin işlemlenmesi ile, girdi sorunu ile, çıktı sorunu ile ilgili olabildiği gibi, sınıflama ve sıralama gibi becerilerin eksikliği ile de öğrendikleri bilgiyi sınıflayamama ve dolayısı ile depolayamama sorunu yaşıyor olabilir.

• İşitme bozukluğu olan bir çocuğa disleksi tanısı konabilir mi?

Evet. İşitme Engeli kendi başına sözel dil ve okuma problemleri riskini arttırır. Ancak, dislekside görülen beyin farklılıkları belirgindir ve işitme bozukluğu ile ortaya çıkabilir, ancak her zaman eşlik etmek zorunda değildir. Çocuğun kaç yaşında işitme engelli olduğu da çok önemlidir. İşitme engeli olduğunun anlaşılıp cihaz takmaya başlaması arasında geçen süre de önemlidir. 0-3 yaş dil gelişimi için çok önemlidir ve bu sırada işitme problemi tespit edilmezse bu aynı zamanda dil problemlerine ve belki de okuma öğrenmesine olumsuz etki edebilir. Kulak işitme taramaları artık doğumdan hemen sonra yapılmaktadır ve genel olarak erken dönemde hemen tanılanıp cihaz kullanımına geçilmektedir. Çocuğunuzda bunu atlamadığınızdan emin olun.

• Bir çocuk hem öğrenme güçlüğü hem dikkat eksikliği olabilir mi?

Evet. Tanılamaları ayrı ayrı yapıldığı için aynı anda 2 tanı da alabilir. Ancak öğrenme güçlüğünün içinde dikkat eksikliği olabildiği gibi, dikkat eksikliği de öğrenme güçlüğüne neden olmuş olabilir. Bu sorunun cevabını alabilmek için çocuğa test yapmak ve becerilerinin seviyesini anlamak gerekmektedir. CAS (Cognitive Assessment System) bu konuda bize yardımcı olabilecek bir test bataryasıdır.

• Herhangi bir kaza veya travma öğrenme güçlüğüne neden olur mu?

Kazada beyin hasarı olduysa olabilir. Duygusal bir travma ise de bu mümkündür. Duygusal sorunlar da öğrenmede sorunlara, akademik başarısızlığa neden olabilir. Başarısızlık nedeninin doğru tespit edilmesi önemlidir. Çocuğu tanılamak ile tanımak arasındaki fark tam da budur. Tanılama telaşında olan herkes öğrenme alanında güçlük yaşayan çocuğa öğrenme güçlüğü diyebilir ama asıl marifet öğrenme güçlüğüne veya akademik başarısızlığa neden olan şeyi bulmaktır. Etkili müdahale de tam burada başlar.

• Öğrenme güçlüğü tedavi edilebilir mi?

İlaçla hayır. Etkili müdahale ile çocuklar mutlaka ilerler. Nedeninin ne olduğuna bağlı olarak belirtiler tamamen ortadan kalkıp çok başarılı ve mutlu olabildikleri gibi bazı ağır seyreden ve nörolojik temelli durumlarda daha yavaş ve az ilerleme olabilir. Ama doğru yöntemle her çocuk mutlaka ilerler.

• Ne kadar süre müdahale etmek (uzman desteği almak ) gerekir?

Bu çocuğun durumu, yaşı, hangi sınıfta olduğu, gelişim hızı, motivasyonu, ailenin meseleyi anlaması, sahiplenmesi ve sorumluluklarını yerine getirmesi gibi pek çok değişkene bağlıdır.

• Müdahale diyoruz sürekli nedir bu müdahale?

Çocuğun gelişiminin incelenmesi ve ihtiyaçlarının belirlenmesinin ardından hazırlanan ve çocuğa uygulanan, ailenin de evde desteklemesinin istendiği akademik ve zihinsel gelişimle ilgili hazırlanan çalışma planıdır.

• Bu müdahale programını kimler uygulayabilir?

Öğrenme güçlüğü alanında çalışan özellikle psikolojik danışmanlar (PDR mezunları) ve özel eğitim öğretmenleri bu alanda çok iyi işler çıkarmaktadır. Çocuğun ihtiyaçlarına göre bu ekibe ergoterapistler ve dil konuşma terapistleri de eklenebilir (Dikkat eksikliği durumunda çocuk psikiyatristi devreye girer). Öğrenme güçlüğü çalışmak genelde ekip çalışmasını gerektirebilir. Ancak orkestra şefi genelde psikolojik danışmandır.

*Aklınıza takılan sorular için mail atabilirsiniz.