Tükenmişlik yaşamadan yüksek bir yaşam doyumu

 ÖĞRENCİLERİN  TÜKENMİŞLİK YAŞAMADAN  YÜKSEK BİR YAŞAM DOYUMU İLE  HAYATA HAZIRLANMALARI MÜMKÜN MÜDÜR?

*** Bu yazı ulusal tez merkezinde yer alan  yüksek lisans tezimin bir kısmının  özeti niteliğindedir.(Öztan, S. (2014).Ortaokul 6.7.8. sınıf öğrencilerinin okul tükenmişliklerinin yaşam doyumları ve benlik kurgusu algıları açısından incelenmesi.Arel üniversitesi yüksek lisans tezi.

ARAŞTIRMANIN AMACI

• Ortaokul öğrencilerinin sınav sürecine girdikleri bu yaşlarda tükenme duygusu yaşamalarının nedeni- yaşam doyumu ile ilişkili midir sorunsalının değerlendirilmiştir.
• . Okulda tükenme ve öğrencilerin yaşam doyumu karşılıklı etkileşim içindedir. Bireyin çok boyutlu yaşam doyumunu arttıracak ve tükenmeyi azaltacak girişimlerde bulunulması, yaşam doyumuna ve mutluluğuna katkıda bulunacaktır.
• Ülkemizde öğrencilerin tükenmişliği ile  ilgili mevcut araştırmalar  lise ve üniversite grubunda son yıllarda artmakla birlikte ORTA OKUL öğrencileri ile yapılan çalışmalar   kısıtlı kalmıştır.

OKUL TÜKENMİŞLİĞİ NEDİR?

• Okul ve genel olarak eğitim yaşantısının “aşırı” taleplerinin öğrencileri duygusal, bilişsel ve bedensel olarak yıpratması ya da bitkin düşürmesi olarak ifade etmektedir.(Aypay, 2011)
• Tükenmişlik daha çok iş yaşamı ile ilgili bir kavram olarak bilinse de öğrencilerin yaşamına psikolojik açıdan bakıldığında, ne çalışan ne de iş sahibi olmamalarına rağmen,okul yaşantısındaki akademik içerikli görev ve sorumlulukları süreklilik arz ettiği için bir iş olarak kabul edilmesi mümkündür.

OKUL TÜKENMİŞLİK BELİRTİLERİ

• Öğrencilerin kendilerini sürekli yorgun hissetmesi
• Okul ödevlerine karşı ilgisizlik göstermesi
• Okula karşı umursamaz tutum takınması
• Kendini yetersiz olarak algılaması
• Etrafındaki insanlara karşı duyarsızlaşma
• Yeteneklerinden şüphe duyması
• Ve buna paralel olarak akademik başarının düşmesi

 ÇALIŞMA GRUBU-İSTATİSTİK ÇALIŞMASI

• İstanbul’un Esenyurt ilçesindeki 3 devlet okulu ve 1 özel okulda öğrenimlerine 6.7 ve 8. sınıfta devam eden (12-15 yaşları arasındaki)  230 kız (%45,5)  276 erkek (%54,5)  toplam  506 öğrenci oluşturmaktadır.
• Hipotezlerin test edilmesinde, anova, t testi, sheffe testi, faktör analizi ve  regresyon analizi kullanılmıştır. Analizlerde SPSS (Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paket Programı) 20.0 kullanılmıştır.

YAŞAM DOYUMU= MUTLULUK MUDUR ?

• İlk kez 1961 yılında Neugarten tarafından ortaya atılan yaşam doyumu kavramı, bir insanın beklentileriyle (ne istediği), elinde olanların (neye sahip olduğu) karşılaştırılmasıyla elde edilen durum ya da sonuç olarak tanımlanmaktadır. (Özer ve Karabulut 2003).
• Öznel iyi oluş ile yakından ilgilidir. Öznel iyi oluşun bilişsel bileşeni olarak bilinmektedir Öznel iyi oluş, kişinin yaşamını bilişsel ve duygusal olarak değerlendirmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu değerlendirme, olaylara verilen duygusal tepkileri ve doyumun bilişsel değerlendirmesini kapsamaktadır (Diener, 1984).

BULGULAR

• Öğrencilerin genel okul tükenmişlikleri (okul etkinliklerinden tükenmişlik, aileden kaynaklı tükenmişlik,okulda yetersizlik,derse karşı isteksizlik,okula ilgi kaybı) ile genel yaşam doyumları (arkadaş,aile,okul,çevre,mahalle,benlik) arasında negatif bir ilişki olduğu bulunmuştur.
• Öğrencilerin tükenmişlikleri ile yaşam doyumu  cinsiyete göre anlamlı farlılık gösterdiği bulun Genel tükenmişlik ve alt boyutları; okul etkinliklerinden tükenmişlik, aileden kaynaklı tükenmişlik, derse karşı isteksizlik ve okula ilgi kaybı alt boyutlarında erkeklerin kızlardan daha fazla tükenmişlik düzeyine sahip olduğu bulunmuştur.
• Cinsiyete göre genel yaşam doyumu, arkadaş, okul ve mahalle alt boyutlarında kızların yaşam doyumları erkeklere göre daha fazladır.
• Okul türüne göre özel okulda okuyan öğrencilerin tükenmişlik düzeyleri daha yüksek bulunmuştur. Yaşam doyumda okul türü değişkeninde anlamlı bir farklılık bulunmamıştır.
• Öğrencilerin aile gelir düzeyi algısı, bu çalışma kapsamında incelenmiştir ancak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Özel okul ve devlet okulu ayrışmasında gelir düzeyinin fark yaratmış olabileceği akla gelmesine rağmen  tükenmişlik ile fark  bulunmamıştır.
• Cep telefonuna sahip olup olmama değişkenine göre yaşam doyumu farklılığı değerlendirilmesinde cep telefonu olanların  arkadaş yaşam doyumunun yüksek okul yaşam doyumlarının düşük olduğu bulunmuştur.
• Arkadaş ve çevre yaşam doyumunun interneti olanlarda yüksek olduğu ,Okul yaşam doyumunun interneti olmayanlara göre düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
• Sınıf düzeylerine göre genel tükenmişlik ve alt boyutlardan; okul etkinliklerinden tükenmişlik, okulda yetersizlik, derse karşı isteksizlik, okula ilgi kaybı boyutlarında sınıflar 7. Ve 8 sınıflara göre daha az tükenmişlik puanlarına sahip oldukları görülmektedir.
• Genel yaşam doyumu ve Aile yaşam doyumu 6.sınıf öğrencilerinin 7.8. sınıf öğrencilerinden yüksek bulunurken,6.7.sınıf öğrencilerinin okul yaşam doyumu 8.sınıf öğrencilerinden yüksek bulunmuştur.
• Ergenlerin psikolojik sağlıkları için yaşam doyumlarının arttırılması ile tükenmişliklerinin azaltacağı bulgusuna ulaşılmıştır

TÜKENMİŞLİKLE MÜCADELE İLE İLGİLİ   ÖNLEYİCİ MÜDEHALE ÖNERİLERİ

Önleyici rehberlik hizmetleri bağlamında;

• Özellikle çalışmada kullanılan işlevsel olduğu düşünülen yaşam doyumu ölçeği ve okul tükenmişliği ölçeklerinin rehberlik planlarına alınması ve problem tarama ve riskli çocukları belirleme noktasında kullanılması işlevsel çalışmaların yapılmasında etkili olabilir.
• Öğrencilerle yönelik yapılacak çalışmalarda,risk grupları belirlenen öğrencilere uygun becerilerin kazandırılması sağlanabi Böylece risk grubundaki öğrencilerin tükenmişlik düzeyleri azaltılabilir.
• Özellikle üst sınıflardaki (8.sınıf) öğrencilerin algıladıkları tükenmişlin yüksek düzeyde olduğu bulunmuştur bu sınıflara ve ailelerine  yönelik özel rehberlik ve psikolojik danışma çalışmaları yapılarak konuda bilinçlenme sağlanarak öğrencilerin tükenmişlik yaşamadan önleyici çalışmalar yapılabilir.
• 7.8. sınıf öğrencilerinin tükenmişliklerini öğretmenleri ve derslerle kurdukları ilişkiler boyutunda da incelemek etkili olacaktır.
• Özel ve devlet okulları arasında genel tükenmişlik bakımından fark bulunmuştur okul koşulları-öğretmenler-aileler gibi değişkenlerin içinde bulunduğu bir çalışma ile bu farklılığın nedenleri incelenebilir
• Öğrencilerin yaşam doyumlarında ve tükenmişliklerinde farklılık yaratan değişkenler olarak bulunan cep telefonu ve internet değişkenleri ile ilgili olarak ailelere ve öğrencilere bu teknolojik aletlerin doğru ve sağlıklı kullanımı hakkında bilgilendirilmeler yapılması önerilebilir
• MUTLULUK –pozitif psikoloji dersleri. (sınıf rehberlik planlarına konunun yedirilmesi vb)
• Kendini tanıma grupları. (yapılan ölçeklerin gruplar bazında değerlendirilerek tartışılması)
• Mutluluk grupları,(yaşam doyumu yüksek olan öğrencilerle birlikte oluşturulacak)
• Mesleki yönlendirme grupları.
• sınıf öğretmen ve velileri yaşam doyumu ve tükenmişlik konusunda bilgilendirmek

ÇALIŞMADA KULLANILAN ÖLÇEKLER

Aypay,A.(2011). İlköğretim 2.Kademe Öğrencileri için Okul Tükenmişliği Ölçeği:               Geçerlilik ve Güvenirlik  Çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri,11(2),1- 17

Çivitçi, A. (2007). Çok Boyutlu Öğrenci Yaşam Doyumu Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması:              Geçerlik ve         Güvenirlik Çalışmaları Eurasian Journal        of Educational Research              26:          51–60.